Franklin D. Roosevelt

Joerik Minnebo

Afgelopen 20 januari is de 44e president van de Verenigde Staten officieel geïnaugureerd. Barack Obama wacht een zware taak met de economische storm die al ruim een half jaar over de hele wereld raast. Een van zijn oplossingen voor de toenemende werkeloosheid is een groot banenplan, welke vooral in de civiele sector vele banen moet opleveren. Geen nieuw idee, wél effectief, zo bleek in de jaren 30, toen na de grote recessie Franklin Delano Roosevelt aangesteld werd als 32e president.

Zeeuwse gronden

Wie Googled op de naam Roosevelt moet niet schrikken van de overdaad aan gevonden resultaten. Niet alleen zijn er heel veel instanties vernoemd naar de voormalige president, Franklin heeft ook een enorme voorraad (verre) ooms, tantes, neven en nichten, die in de loop der jaren ook voor veel nageslacht hebben gezorgd. Een van die ooms was bijvoorbeeld Theodore Roosevelt, die dan weer 26e president is geweest. In de negentiende eeuw was de familie Roosevelt één van de grootste en rijkste families van New York en in zo’n wereld komen familieleden op mooie posities terecht, vaak in de politiek.

De familie Roosevelt is altijd trouw geweest aan de democratische partij. De liberale achtergrond van de familie is geen verrassing. De eerste Roosevelt die in Amerika aankwam was een Nederlander: Claes Martensz van Rosenvelt zette in 1640 voet aan de grond in New Amsterdam. Oorspronkelijk kwam hij uit Zeeland. De VOC vierde zijn hoogtijdagen en via thee- en specerijenhandel en veel later nog via de iets meer louche opiumhandel kwam de Roosevelt familie uiteindelijk aan al haar rijkdommen.

Op 30 januari 1882 kwam Franklin Delano Roosevelt ter wereld, als enig kind. Geboren worden in een rijke familie betekende een leven vol privileges. De reizen die hij maakte naar Europa zorgden ervoor dat hij op jonge leeftijd vloeiend de Franse en Duitse taal beheerste. Hij studeerde aan Harvard, zat bij een van de voornaamste disputen daar en was een jaar president van The Harvard Crimson Daily Newspaper, een functie die niet voor iedereen is weggelegd. Na zijn studie aan Harvard en nog een niet-afgemaakte rechtenstudie ging hij in 1908 aan de slag bij een gerenommeerd kantoor op Wall Street. Lang bleef hij daar niet, in 1910 stelde hij zich kandidaat voor de senaat van de staat New York.

Politieke opmars

Al decennia was er geen democraat gekozen in zijn gebied, maar door de bekende achternaam lukte het hem toch. Maar ook in de Senaat bleef hij niet lang, in 1913 vertrok hij alweer, maar had daar in die periode wel veel politieke ervaring opgedaan en zich in de kijker gespeeld. Hij kreeg een baan aangeboden als -zeg maar- staatssecretaris bij de marine. Een interessante tijd, waar hij later nog veel aan zou hebben, want een jaar later brak de Eerste Wereldoorlog uit. Hij zat op de eerste rij wat betreft de beslissingen die genomen werden om deze oorlog in winst om te zetten.

In 1920 werd hij door de democraten verkozen tot running mate van James Cox voor de presidentsverkiezingen. Vice-president is hij nooit geworden, gezien de grote overwinnaar van die verkiezingen Warren Harding, een republikein. Na deze nederlaag verliet hij enige jaren de politiek.

Een jaar later gebeurde er iets ingrijpend in Roosevelts leven. Zijn volledige onderlichaam raakte verlamd door een spierziekte. In de jaren die volgden heeft Roosevelt zijn tijd en geld met name besteed aan medische ontwikkelingen om zijn ziekte (en die van anderen) te onderzoeken, maar verhelpen is nooit gelukt. Publiekelijk probeerde Roosevelt wel altijd staand te spreken, ondersteund, dat wel. Hij wilde uiteindelijk de politiek weer in en vanuit een rolstoel kwam hij in zijn ogen minder overtuigend over. In 1929 kwam hij uiteindelijk terug op het politieke toneel en werd verkozen tot gouverneur van de staat New York.

Grote Depressie

In de jaren ‘20 van de vorige eeuw ging het economisch erg goed in de Verenigde Staten. De economie groeide en bloeide, de koopkracht was ongekend hoog. Tegen het einde van het decennium dachten velen dat de economie onverwoestbaar was, de hoge koersen, de sterke prijzen, alles was gunstig. Enkele tekenen waren er echter wel al dat niet alles zo stabiel was als het leek. De vastgoedsector was al enige tijd niet meer zo krachtig als in de jaren daarvoor en ook andere markten waren over een hoogtepunt heen. Onrust op de handelsmarkt was het gevolg en toen de eerste grote investeerders zich terugtrokken begon een domino-effect met ongekende gevolgen. In de laatste week van oktober 1929 verloren de Dow Jones en de Nasdaq samen meer dan 30 miljard dollar. Om dat bedrag in perspectief te plaatsen; dit was vele malen meer dan de overheid bijvoorbeeld uitgegeven had aan de Eerste Wereldoorlog. Die week luidde de Grote Depressie in. Het dieptepunt van de koersen lag in 1932, toen de Dow Jones een dieptepunt bereikte van 41.22 punten en daarmee een daling had doorgemaakt van bijna 90 procent in 3 jaar tijd.

Veel mensen hadden geleend geld op de beurs staan en toen die crashte waren deze mensen dus direct bankroet, met hoge schulden. De schuldeisers, die vaak ook weer leningen hadden kregen hun geld niet meer terug en de cashflow kwam stil te liggen. Geen koopkracht meer betekent geen productie meer en dat leidt uiteindelijk tot werkeloosheid, een vicieuze cirkel. Werkeloosheid steeg meer dan 600 procent. Sociale zekerheid zoals wij die in Nederland kennen was er in Amerika toen al helemaal niet, dus als je geen werk meer had, had je geen inkomen. Geen inkomen betekent geen hypotheek afbetalen en op dat moment zegt de bank: “Lever maar in dat huis”. Honderdduizenden kwamen letterlijk op straat te staan. Ziet u de grote déja-vu in de huidige economische toestand in de Verenigde Staten?

Ten tijde van deze malaise was Roosevelt dus Gouverneur in de staat New York. Hij zette er een krachtig sociaal hervormingsprogramma op, dat de mensen bezig hield. Hij maakte zich er populair mee onder de bevolking en de Democratische partij, die op zoek was naar een presidentskandidaat voor 1932 zag in hem de juiste man. In zijn campagne richtte Roosevelt zich sterk op de grote groepen werkelozen, niet alleen diegenen die door de grote depressie werkeloos waren geworden, maar ook de vele minderheden in het land. Hij beloofde hen werk en een ommeslag in de economische situatie: “I pledge you, I pledge myself, to a new deal for the American people!” Hij won de verkiezingen met ruime meerderheid en werd op 4 maart 1933 geïnaugureerd.

New Deal

Eenmaal in functie begon Roosevelt snel aan zijn actieplan, the New Deal. Deze “deal” slaat met name op het opnieuw verdelen van de kaarten. Veel nieuwe coalities werden gesloten, samenwerkingen die eerder nooit mogelijk waren kwamen nu (noodgedwongen) van de grond. De overheid kreeg een grotere controlerende rol op de industrie en de landbouw en met grote kapitaalinjecties werd nieuw leven ingeblazen in de economie. De keerzijde hiervan was wel dat dit allemaal betaald werd door de belastingbetaler, maar aangezien er weer meer banen kwamen, door onder meer veel grote publieke werken te initiëren, was dit voor de bevolking een overkombaar euvel. De verhoogde belastingen hielden aan tot 1938.

Een van de eerste acties die Roosevelt uit liet voeren was het sluiten van alle banken gedurende vier dagen. Normaal zou zoiets tot veel onrust leiden, maar in de wanhopige tijden die toen heersten zorgde het juist voor rust op de markt en die stabiliseerde, het aantal faillissementen onder de banken nam af. Stevig ingrijpen van de overheid zorgde ervoor dat er weer een cashflow naar de banken toe ging en hiermee kwam een einde aan het grootste dieptepunt van het wankele bancaire systeem. Een andere directe maatregel die Roosevelt doorvoerde was een flinke bezuiniging op de overheidsuitgaven. Op de langere termijn werd gezocht naar oplossingen om een stevig fundament te leggen voor de economie. Ondanks het stabiliseren van de markt hield de deflatie aan en om dat tegen te gaan werd oogluikend toegestaan dat producenten prijsafspraken maakten, om zo een verdere daling van prijzen een halt toe te roepen. Ook minimumlonen en maximale werktijden deden hun intrede en kinderarbeid werd afgeschaft. Hierdoor ontstonden meer banen, en kwam de geldstroom weer op gang. De crisis was bezworen, op een kleinere recessie in 1937 na.

Tweede Wereldoorlog

Roosevelt werd ondertussen tweemaal herkozen, in 1936 en in 1940 en zou in 1944 zelfs nog een vierde keer verkozen worden. In zijn tweede termijn keek hij meer en meer over de landsgrenzen heen en zag met toenemende verontrusting de spanningen die ontstonden in Duitsland en Italië, onder Hitler en Mussolini. In zijn derde termijn ontmoette hij voor het eerst Winston Churchill van Engeland, toen Europa reeds in een oorlog verwikkeld was en in 1941 ondertekenden zij, samen met nog 24 landen een verklaring van gemeenschappelijke doelstellingen, waaruit een jaar later de Verenigde Naties zou ontstaan. Enkele maanden na die ondertekening werden de Verenigde Staten niet subtiel bij de oorlog betrokken door de aanval op Pearl Harbor. Zijn opgedane kennis bij de Marine gedurende de Eerste Wereldoorlog kwam nu goed van pas om een land in oorlog te leiden. Roosevelt werd een belangrijke mediator tussen veel partijen en besteedde veel tijd aan onderhandelingen met de geallieerde leiders.

Het einde van de Tweede Wereldoorlog heeft hij niet mogen meemaken. Met de definitieve teloorgang van de nazi’s en de overgave van Japan in zicht had Roosevelt zichzelf enkele dagen van rust gegund. Op 12 april 1945 zat hij model voor een schilderij dat van hem gemaakt werd. Het schilderij kwam nooit af, Roosevelt stortte ineen tijdens de sessie. Al zeker vijf jaar lang had zijn spierziekte hem tot rust gedwongen, maar hij gaf hier nooit aan toe. Zware fysieke inspanningen en een zeer stressvol leven waren dan ook niet de meest ideale factoren voor zijn ziekte. Hij overleed ter plekke.

Het nieuws kwam in de Verenigde Staten aan als een schok. De zwakke gezondheid van de populaire president was redelijk onbekend geweest al die jaren. Minder dan een maand na zijn dood kwam de Tweede Wereldoorlog in Europa officieel ten einde. Vice-president Truman, die nu dus president was, wijdde deze dag aan Roosevelt.

De grootste?

Voor de Amerikanen zal de eerste president, George Washington, altijd de onbetwiste nummer één zijn als het aankomt op de favoriete president. Roosevelt is de boeken ingegaan als één van de allerbeste presidenten die de Verenigde Staten rijk zijn geweest, maar na een periode als de Grote Depressie kun je natuurlijk weinig fout doen als nieuwe president, elke opleving is een succes. Toch is de manier waarop Roosevelt het land twaalf jaar lang heeft gestuurd ongeëvenaard. De grote hervormingen, de groei van de economie tot één van de sterkste ter wereld en het leiderschap van een land in oorlog maken het niet meer dan terecht dat hij tot één van de allerbeste presidenten in de geschiedenis van de VS wordt gerekend.

Publicatie verschenen in Simon Ster 40.2