Aristoteles – De grootste
De grootste aller tijden
Henk van den Berg
Aristoteles is volgens velen de grootste filosoof aller tijdens. Alleen Plato kan nog enigszins met hem wedijveren om deze titel.
Aristoteles is geboren in 384 voor Christus in Stagira, een klein eeuwenoud stadje in Macedonië in het noordoosten van Griekenland. Zijn vader, Nichomachus, was de persoonlijke natuurkundige van Amyntus II, de koning van Macedonië. Deze Amyntus is de vader van Philip van Macedonië en dus de grootvader van Alexander de Grote. Zo begint de lange band die Aristoteles zou hebben met het Macedonische koningshuis, die zijn leven behoorlijk zou beïnvloeden.
De eerste lessen op het gebied van anatomie en de structuur van levende wezens in het algemeen kreeg hij van zijn vader. Ook het talent om zeer nauwkeurig te observeren kreeg hij van zijn vader mee. Hij was nog erg jong toen zijn ouders stierven en werd verder opgevoed door Proxenus, die hem op 17-jarige leeftijd naar Plato’s Academie in Athene, het intellectuele centrum van de wereld stuurde. Twintig jaar lang volgde Aristoteles de lessen van Plato. In de latere jaren van zijn aanwezigheid aan de Academie begon Aristoteles zelf lessen te verzorgen, voornamelijk op het gebied van de rhetorica. Plato, die zeer van hem gecharmeerd was noemde hem “de intelligentie van de school” en “de lezer”. Aristoteles begon het echter meer en meer oneens te worden met Plato’s denkbeelden over de Ideeën, de ideale vormen. Na de dood van Plato werd dan ook niet Aristoteles zijn opvolger als leider van de Academie, maar een neef van Plato, Speusippus.
Op uitnodiging van zijn vriend Hermeas voegde Aristoteles zich bij een klein groepje volgelingen van Plato. Deze Hermeas was de leider van de kuststaten Atarneus en Assos in het land van Mycië. Aldaar werkte hij zijn meest bekende theorie, ontwikkeld aan de Academie, verder uit. Aristoteles opperde namelijk dat de ideale vormen en ideeën bestaan in een andere wereld, achter onze eigen wereld. Tijdens zijn verblijf bij Hermeas trouwde Aristoteles met Pythias, de nicht van de koning. Jaren later zou Aristoteles nogmaals trouwen met Herpyllis die hem een zoon, Nichomachus, baarde. Na drie jaar werd het land van Hermeas veroverd door de Perzen en vertrok Aristoteles naar Mytilene. Niet lang daarna ontvangt hij een uitnodiging van Philip van Macedonië en komt hij daar aan het hof om Alexander te onderwijzen. In 336 voor Christus werd Philip vermoord en kwam Alexander op de troon. Een van de grootste generaals ooit zou beginnen aan zijn veroveringen, het Perzische Rijk omverwerpen en uiteindelijk tot in Noord-India komen.
Aristoteles op zijn beurt keerde terug in Athene, alwaar hij sinds de dood van Plato niet meer geweest was. Plato’s Academie bloeide onder het regiem van Xenocratesen het Platonisme was de overheersende filosofie binnen Athene. Daarom startte hij een eigen school, het Lyceum, waar hij dertien jaar lang les gaf. Het was zijn gewoonte om deze lessen al wandelend te geven en zodoende heten zijn opvolgers dan ook de Peripatetiërs, zij die rondwandelen. Nadat Alexander de Grote plotseling overleed in 323 voor Christus en het pro-Macedonische regiem in Athene omver geworpen werd, vond een algehele reactie plaats tegen alles wat iets met Macedonië te maken had. Aristoteles werd beschuldigd van goddeloosheid en vluchtte naar Chalcis in Euboia. Zo kregen de inwoners van Athene, in zijn eigen woorden, “geen nieuwe kans om te zondigen tegen de filosofie, zoals zij dat eerder al gedaan hadden in de persoon van Socrates“. Binnen een jaar na zijn aankomst in Chalcis kreeg hij maagklachten en overleed in 322 voor Christus.
Aristoteles schreef een enorme hoeveelheid boeken over zeer uiteenlopende onderwerpen. De belangrijkste onderwerpen zijn de logica, de metafysica en de natuur. Maar ook politiek, ethiek, rhetorica, natuurkunde en kunst komen aan bod. Alles bij elkaar schreef hij zo’n 150 boeken, die onder te verdelen zijn in 3 categorieën. De eerste zijn de populaire werken, waarvan weinig interessants is overgebleven. Van de tweede categorie, verzamelingen van feiten en materiaal van wetenschappelijke verhandelingen, zijn ongeveer 200 stukken overgeleverd, grotendeels fragmenten. Een deel hiervan is mogelijk opgetekend door Theophrastus, een volgeling van Aristoteles die later ook zijn bibliotheek onder zijn beheer kreeg. De laatste categorie, de systematische verhandelingen worden gekenmerkt door een vlakke stijl, die allerminst lijkt op de vloeiende stijl van schrijven waarvoor Aristoteles in de Oudheid al werd geroemd. Mogelijk komt dit doordat de werken van Aristoteles grotendeels niet tijdens zijn eigen leven zijn gepubliceerd, maar door anderen na zijn dood zijn samengevoegd en uitgegeven. De werken van Aristoteles zijn lange tijd bewaard gebleven binnen het Lyceum, maar na de verovering van Athene door de Romeinen werden ze naar Rome gevoerd. Aldaar trokken zijn werken nieuwe aandacht van studenten en deze werken zijn de basis van de werken die we nu kennen van Aristoteles.
De invloed van Aristoteles’ werken en ideeën is enorm. Zijn werken over de logica en bepaalde manieren van redeneren worden nu nog steeds gebruikt als één van de belangrijkste methoden van argumenteren. Aristoteles was de eerste die bedacht, beredeneerde en berekende dat de aarde een bol moet zijn en dat zij het middelpunt van het heelal is. Dit geocentrische denkbeeld werd pas in de 16 eeuw na Christus doorbroken door Copernicus. Aristoteles’ werken over de natuur vormden een basis voor vele andere onderzoekers en filosofen om verder te gaan kijken naar de geschiedenis van de natuur, maar ook naar de beweging en samenstelling ervan. Zo was Aristoteles het grote voorbeeld van Charles Darwin, die zijn werk gebruikte als basis voor de evolutietheorie. Samenvattend heeft Aristoteles op zoveel vlakken feiten gedocumenteerd, filosofieën uitgewerkt en nieuwe theorieën bedacht en uitgewerkt dat hij terecht de grootste filosoof aller tijden wordt genoemd. In de volgende afleveringen van Tautologica zal dieper ingegaan worden op de verschillende takken van wetenschap en filosofie die Aristoteles bedreef.
Eindhoven
Hemelrijken 131
