Joerik Minnebo

In deze sTAUt wordt uiteraard weer aandacht geschonken aan een beroemde persoonlijkheid. Dit keer echter geen wereldverbeteraar, maar geheel in het thema van deze Simon Ster een persoonlijkheid die alles te maken heeft met dood en verderf. Satan.

Meer dan de helft van de wereldbevolking leeft min of meer volgens normen en waarden die afstammen van de Abrahamitische religie. Deze religie is een verzamelnaam voor die religies waarin Abraham een grote rol speelt. De drie grootste geloven hierin zijn het Jodendom, het Christendom en de Islam. Al deze geloofsovertuigingen vertonen veel overeenkomsten met elkaar, wat betreft oorsprong en personen. Allen hebben een God, een Mohammed en dus ook een Abraham. Ook beschrijven zij allen een Satan. Hoewel de invulling van al deze personen nogal van elkaar verschilt, is de kern van Satan gelijk. Hij is de aanstichter van het Kwaad, in de meest brede betekenis van het woord. Gedurende de rest van dit artikel zal slechts de christelijke vormgeving van deze persoon behandeld worden.

Een marmeren beeld van Lucifer, te vinden in de kathedraal van Luik.

Volgens de traditionele Christelijke theologie was Satan ooit een van Gods machtigste aartsengelen. Hij werd echter jaloers op God, hij kon het niet verdragen dat God hoger was dan hijzelf. Hij wilde zich aan hem gelijkstellen en werd hem ongehoorzaam. Een ware opstand brak uit toen Satan een deel van de andere engelen aan zijn kant wist te scharen en een oorlog tussen twee groepen van engelen was het gevolg. De aartsengel Michaël was de leider van de andere groep en besliste uiteindelijk de oorlog in hun voordeel. De opstandige engelen en Satan werden uit de hemel op aarde gesmeten. Sindsdien zou er een strijd zijn tussen God en Satan om de mensheid aan hun kant te krijgen. God die de mensheid wil leiden in een vredig en zondevrij bestaan en Satan die de mensheid probeert te overtuigen van het kwade en zich te keren tegen God. Satan heeft macht, maar niet meer macht dan dat hij van God krijgt. De enige reden dat Satan mag zijn van God, is zijn geloof in de vrije wil van zijn mensheid en daarmee hopende dat zij Satan’s kant nooit zullen kiezen.

De eerste beschrijving van Satan in de bijbel is in het oude testament in Genesis. Hierin is hij de slang die Eva overhaalt om niet te gehoorzamen aan God en tóch van de verboden vrucht van de boom van kennis van goed en kwaad te eten. Hierdoor worden Adam en Eva uit het paradijs verbannen, wat ook wel bekend staat als de zondeval. Satan komt verder in het oude testament nog voor bij het boek Job, waarin hij God uitdaagt om de persoon Job met allerlei ziekten en plagen te teisteren. Op deze manier hoopt Satan dat Job, die een zeer vroom mens was, zijn geloof in God te laten opgeven. Helaas voor Satan heeft Job zich niet van God afgekeerd.

In het nieuwe testament is Satan vooral de grote opponent van Jezus. Meerdere keren probeert hij Jezus tot zonde te verleiden, door hem alle koninkrijken in de wereld te beloven. Macht en heerlijkheid zijn Satans belangrijkste wapenfeiten. Uiteindelijk weerstaat Jezus deze verleidingen en door zijn offerdood voor de zonden van de gehele mensheid en zijn wederopstanding neemt hij Satan’s macht af, die hij had verkregen door de zondeval. Toch heeft Satan eenmaal de macht over aarde gehad, door middel van de antichrist. Wie dit precies is, is nog steeds onderwerp van veel speculatie, maar hij was de grote tegenpool van de christen. Samen beginnen zij een vervolging tegen alle christenen, maar Jezus weet dit uiteindelijk te onderdrukken en als straf wordt Satan duizend jaar gevangen gehouden in een afgrond. In de korte tijd dat hij daarna vrij is, poogt Satan weer om God te verslaan. Dit resulteert echter in zijn definitieve ondergang. Hij zal voor eeuwig in een zee van zwavel en vuur moeten blijven, net als zijn demonen en alle slechte mensen. Dit staat uiteraard symbool voor de hel, zoals wij hem nu kennen.

Satan heeft al voor veel schrijvers als inspiratie gediend. Hieronder twee (bekende) werken, waarin Satan een grote rol speelt.

Paradise Lost

Dichter John Milton publiceerde in 1667 zijn twaalfdelige werk Paradise Lost, waarin hij de val van de aartsengel Satan beschrijft en diens rol bij het zondigen van Adam en Eva. Dit werk beschrijft de traditionele zienswijze van het Christendom op Satan en wordt gezien als een van de meest belangrijke literaire werken in de engelstalige literatuurgeschiedenis. Het verhaal is niet, zoals in de bijbel, verteld vanaf een afstand maar echt vanuit het standpunt van Satan zelf. Twee belangrijke nieuwe karakters komen in dit boek voor, te weten Zonde en Dood. Op het moment dat Satan besluit de nieuwste creatie van God, de mens, te corrumperen (om hiermee Gods macht af te nemen) wordt hij geconfronteerd met zijn dochter, Zonde. Zij is half mens (bovenkant) en half slang (onderkant). Zij is “geboren” toen Satan in de hemel voor het eerst jaloers werd. Dood is de zoon van Zonde. Deze beide karakters zijn allegorieën voor de gedachten van Satan. Satan’s jaloezie op God was een zonde en Dood is het samengaan van een zonde met satanische gedachten. Net als gedachten heeft Dood geen vaste gedaante, het is meer een schim, wat weer terug te verhalen valt op het feit dat de dood ook geen vaste gedaante heeft.

La Divina Comedia

Dante Alighieri was een Florentijns dichter en schreef La Divina Commedia (De Goddelijke Komedie) begin van de 14e eeuw in ballingschap. De Goddelijke Komedie is een fictief verhaal en bestaat uit drie delen. Dante schrijft zichzelf als hoofdrolspeler, die een tocht maakt door het hiernamaals. Het begint in de Inferno (hel) alwaar hij in het diepste punt de Cocytus betreedt. Cocytus staat voor verraders en hier ziet hij dan ook Judas (de verrader van Jezus), Brutus en Cassius (verraders van Julius Caesar) en Lucifer, de verrader van God. Lucifer wordt hier afgebeeld als driekoppig monster die later ook Judas, Brutus en Cassius opeet. De symboliek van Lucifer in het diepste van de aarde is dat hij de meest aardse persoon moet zijn, met al zijn gebreken en dus het verst verwijderd van de hemel. In het tweede deel, Purgatorio (het vagevuur), reist hij af naar een eiland met acht verschillende terrassen. Zeven van deze terrassen staan voor de zeven hoofdzonden en de top van de berg (het achtste terras) is het paradijs. De berg is gebouwd uit de afgravingen van de Inferno. Het derde deel Paradiso beschrijft de hemelen.

Satan zal altijd een mysterieus en afschrikwekkend symbool voor al het kwaad in de wereld blijven. De opvattingen over Satan als verschijning zijn echter zeer uiteenlopend. Ziet de ene hem als een engel met menselijke verschijningen, een ander ziet hem als veelkoppig monster. Satan als rood duiveltje, met hoorntjes, een puntstaart, een drietand en een dun krulsnorretje daarentegen is vooral een mooi verzinsel van Hollywood.

Publicatie verschenen in Simon Ster 39.6